مدرس (استادیار) جامعه المصطفی العالمیه واحد آشتیان
چکیده
بحث ملکات از مسائل مهم در فلسفه اسلامی است که به موضوع کمال نفس ارتباط دارد. از آنجا که در مباحث معارف اسلامی، موضوع تربیت نفوس اهمیت زیادی دارد؛ تحقیق حاضر علاوه بر ضرورتمندی آن، می‌تواند راه‌گشای بحث باشد. مسأله پژوهش این است‌که ملکات نفسانی چیست، چگونه تحقق می‌یابند و چه ارتباطی با موضوع تعلیم و تربیت انسان دارند. در موضوع ملکات به اخلاق و تربیت توجه بیشتری شده و بحث تعلیم مغفول مانده است. در این بحقیق ارتباط وثیق میان آنها تبیین می‌گردد. این تحقیق با شیوه توصیفی تحلیلی انجام شده و داده‌های علمی از طریق مراجعه به تراث فلسفه اسلامی گردآوری شده است. از یافته‌های پژوهش می‌توان به این موارد اشاره کرد: ملکه در اثر تکرار عمل و مداومت بر آن ایجاد می‌شود. هر عملی از انسان صادر شود دارای اثر است و وقتی عمل تکرار شود، اثر آن شدت یافته و بقای آن موجب حدوث کیفیت یا صفتی در نفس می‌شود که به آن ملکه گویند. ملکات به دو دسته علمی و عملی تقسیم می‌شود و زمینه تعلیم و تربیت نفس را فراهم می‌سازند. نفس به خاطر ارتباط با بدن دارای قوه و استعداد است و با فعلیت یافتن این استعدادها کامل می‌شود. کمال نفس در پذیرش صفات و ملکات از طریق به کارگیری بدن و کسب علم و عمل است تا این اکتساب زمینه انفعال و پذیرش صورت‌های جدید از آن شود.
)